Peranan Ibu Bapa Dalam Mengembangkan Kemahiran Matematik Kanak-Kanak Satu Hingga Dua Tahun

Oleh: Prof. Madya Dr. Abdul Halim Abdullah
Sekolah Pendidikan, Fakulti Sains Sosial dan Kemanusiaan,
Universiti Teknologi Malaysia

Kanak-kanak dilahirkan ingin tahu. Mereka telah melihat, mendengar, menyentuh, merasa dan menghidu segala-galanya di sekeliling mereka sejak mereka dilahirkan. Otak mereka yang berkembang pesat telah melihat perbezaan antara perkara, peristiwa yang berlaku dengan cara yang sama setiap masa, dan cara mereka boleh membuat sesuatu peristiwa itu berlaku. Mereka telah pun mempraktikkan kemahiran matematik yang paling asas. Matematik bukan sekadar mata pelajaran yang perlu diajar apabila anak-anak mula bersekolah. Sebelum mereka mula bersekolah, kebanyakan kanak-kanak mengembangkan pemahaman tentang konsep penambahan dan penolakan melalui interaksi seharian. Ibu bapa perlu ketahui bahawa aktiviti tidak formal merupakan permulaan kepada deria rasa matematik kanak-kanak sebelum mereka mula belajar matematik secara formal di sekolah. Gunakan perkataan nombor untuk melabelkan kuantiti yang kecil (seperti 1 buku atau 2 buku). Kemahiran matematik mula berkembang lebih awal. Sebagai contoh, kanak-kanak memberi perhatian kepada kuantiti semasa interaksi mereka dengan manusia dan persekitaran. Mereka belajar tentang kuantiti apabila mereka mencapai atau mencari lebih daripada satu objek. Contohnya berdasarkan pengalaman penulis bersama anak-anak kembar penulis, apabila mereka diberikan semangkuk buah anggur, mereka lebih cenderung untuk mengambil lebih banyak dari sepatutnya. Ibu bapa juga boleh berkomunikasi dengan anak-anak. Contohnya, cari beberapa objek kecil seperti cangkerang atau manik untuk mengira bersama dengan kuat. “Lihat! kita ada satu, dua, tiga, empat, lima bola oren. Ini adalah salah satu cara yang baik untuk memperkenalkan konsep nombor dan operasi (tambah, tolak, darab dan bahagi). Kita bukan sahaja memerlukan objek di sekeliling kita untuk belajar mengira tetapi kita juga boleh mengira dengan si kecil dengan mengira dengan kuat. Menurut kajian, menyokong kemahiran matematik pada peringkat awal kanak-kanak adalah berkait rapat dengan kejayaan mereka di sekolah kemudian.

Bayi pada usia satu hingga dua tahun juga boleh menunjukkan kepada kita ‘satu’ dan ‘dua’ menggunakan jari mereka jika kita telah melakukan pengulangan dari awal. Mereka juga boleh mengetahui beberapa perkataan nombor yang mungkin mereka gunakan tanpa benar-benar memahami maksudnya. Mereka mula faham bahawa nombor bermaksud “berapa banyak” (contohnya, menggunakan jari untuk menunjukkan umur mereka), mula menyebut nombor, tetapi boleh melangkau sebahagian daripadanya. Jika kita meminta kanak-kanak berusia dua tahun untuk ‘memilih dua gula-gula’, mereka mungkin akan tahu apa yang perlu dilakukan.

Walaupun kanak-kanak berumur satu hingga dua tahun terlalu muda untuk dikira, mereka boleh menyedari perbezaan dari aspek jumlah. Hal ini dipanggil deria nombor. Konsep asas matematik nombor atau jumlah ada di mana-mana. Tiada bahan khas diperlukan. Serlahkan nombor dalam pengalaman harian. Gunakan perkataan yang merujuk kepada jumlah dalam aktiviti harian mereka. Contoh perbualan penulis bersama anak-anak, “adakah kakak mahu lebih banyak buah ciku?” “Biskut adik sudah habis. Kakak boleh beri satu pada adik.” “Wah, kakak mempunyai banyak buah anggur pada tangan kakak”. Ibu bapa juga boleh mengajak untuk bermain permainan tepuk tangan mudah. Pelbagaikan corak tepuk tangan dan tumpukan perhatian mereka pada konsep asas matematik ini dengan cara yang menyeronokkan yang kemudiannya boleh diulang dan bereksperimen.

Kanak-kanak memerlukan masa dan ruang untuk bermain secara terbuka dengan pelbagai bahan untuk meningkatkan kemahiran matematik mereka yang semakin berkembang. Ini adalah sebahagian besar daripada apa yang kanak-kanak lakukan secara semula jadi semasa bermain. Ibu bapa boleh memperkenalkan konsep matematik seperti saiz dan bentuk, dan perkataan dan istilah mudah melambangkan konsep ruang seperti “di dalam”, “di antara” dan “di bawah” semasa mereka terlibat dalam sebarang jenis permainan atau rutin harian. Kanak-kanak mendapat manfaat daripada pendedahan awal terhadap permainan spatial. Kanak-kanak kecil mengembangkan kemahiran spatial dengan mengeluarkan objek, memusingkan mainan di tangan mereka dan melihatnya dari perspektif yang berbeza, dan menyusun menggunakan bahan seperti cawan atau bentuk. Kemahiran spatial boleh dipertingkatkan dengan latihan sejak kanak-kanak masih kecil. Mereka juga meneroka ukuran dengan mengisi dan mengosongkan bekas, dan mula melihat corak dalam rutin harian. Dalam lingkungan usia satu hingga dua tahun, ramai kanak-kanak boleh memadankan bentuk bersaiz sama dengan soket kosong mereka. Mainan dan teka-teki yang memadankan bentuk seperti segi empat sama, segi tiga dan bulatan adalah bagus untuk golongan kanak-kanak berusia sebegini. Kanak-kanak berumur dua tahun juga akan dapat menyusun menara blok dari yang terbesar hingga yang terkecil.

Kemahiran matematik berkait dengan domain pembelajaran lain, seperti bahasa dan perkembangan sosial dan emosi. Apabila kanak-kanak berasa selamat dari segi emosi dan fizikal, mereka lebih yakin untuk meneroka dunia mereka, yang menyokong pembangunan kemahiran matematik. Ini termasuklah bereksperimen dengan membina menara yang tinggi sebelum ia runtuh atau memanjat anak tangga untuk menuruni gelongsor. Ibu bapa boleh bersifat responsif dengan menyediakan bahasa matematik untuk menerangkan konsep yang diterokai oleh kanak-kanak. Keluarga memainkan peranan penting dalam mengajar kanak-kanak kecil kemahiran matematik supaya mereka bersedia untuk ke sekolah. Kajian-kajian lalu menunjukkan bahawa kanak-kanak lebih berkemungkinan mendapat markah matematik yang lebih tinggi apabila ibu bapa mereka menyediakan aktiviti matematik di rumah. Cara terbaik untuk melakukan ini ialah menggalakkan ahli keluarga meneroka konsep matematik bersama kanak-kanak semasa melaksanakan aktiviti dan rutin harian bersama mereka. Memperkenalkan matematik kepada anak anda tidak semestinya sukar. Tanpa disedari, kita telah pun menggunakan bahasa matematik sepanjang masa iaitu daripada menggunakan perkataan perbandingan saiz seperti ‘besar’ dan ‘kecil’ kepada mengira bilangan peralatan yang perlu dikeluarkan untuk hidangan keluarga.  Kita juga boleh bercakap dengan anak kita tentang bentuk yang mereka lihat di sekeliling mereka. Mungkin semasa kita berjalan bersama-sama mereka terlihat batu bulat atau tanda segi empat sama. Kita sebagai ibu bapa boleh katakan, “Lihat, bentuk pintu rumah itu adalah segi empat tepat”. Memperkenalkan kemahiran deria spatial asas ini yang melibatkan konsep bentuk, saiz, ruang dan arah  akan membantu anak kita di sekolah apabila mereka belajar tentang konsep geometri.

Menyusun objek membantu kanak-kanak kecil untuk belajar tentang menganggar saiz dan memahami hubungan antara objek bersaiz berbeza. Untuk membuat menara bersama-sama, ibu bapa boleh menggunakan blok, kotak kosong atau objek selamat untuk kanak-kanak yang ada di sekeliling rumah yang akan disusun dengan baik. Bercakap dengan mereka, jika menara itu jatuh, mengapa ia berlaku.  Perhatikan saiz objek yang anda lihat berbanding satu sama lain. Pasar atau kedai makanan ialah tempat yang bagus untuk melakukan perkara ini bersama-sama. Katakan kepada mereka, “Mangga ini jauh lebih besar daripada yang itu.” Kita juga boleh meminta kanak-kanak menunjukkan item yang mereka fikir lebih kecil atau lebih besar. Ini membantu anak kecil untuk berusaha membina deria spatial dan kemahiran pengukuran mereka.

Kanak-kanak berumur satu tahun menggunakan deria mereka untuk meneroka sifat seperti warna, bentuk dan tekstur objek di sekeliling mereka. Apabila mereka mendapat lebih banyak koordinasi dan mobiliti mata-tangan, ibu bapa akan melihat mereka meneroka ruang dan bentuk, memasang barang di dalam ruang, dan membuang serta mengisi bekas. Apabila mereka diberikan pelbagai objek tiga dimensi berbentuk kuboid, kubus, bintang dan sebagainya, mereka akan meneroka setiap bentuk dan tekstur objek-objek tersebut. Berdasarkan pengalaman penulis, apabila penulis mengajar anak-anak penulis memasukkan sesuatu objek dalam sebuah bekas, mereka akan turut memasukkan objek-objek tersebut ke dalam bekas tersebut. Sebagai cadangan, ibu bapa boleh menyediakan lebih banyak bekas dengan saiz berbeza sebagai bahan mainan mereka. Ibu bapa juga boleh memberi peluang kepada anak-anak untuk menggunakan bekas untuk mengisi air ke dalam bekas dan membuang air dari bekas tersebut. Objek yang berbeza untuk diterokai yang berkongsi warna yang sama juga boleh diberikan kepada kanak-kanak berusia satu hingga dua tahun. Ibu bapa boleh menggunakan perkataan deskriptif untuk bercakap dengan kanak-kanak tentang tindakan mereka dan bahan yang mereka gunakan.

Seseorang bayi juga dapat melihat persamaan dan perbezaan dari aspek rupa, bunyi, rasa dan bau sesuatu. Beri mereka peluang untuk membandingkan perbezaan dan mengembangkan kemahiran pemerhatian mereka, yang merupakan komponen utama inkuiri sains dan penyelesaian masalah matematik. Ibu bapa boleh mula membina perbendaharaan kata untuk menerangkan perbezaan tersebut. Berikan kanak-kanak bekas tertutup yang diisi dengan objek yang berbeza. Bayi boleh melihat perbezaan warna, bunyi dan pergerakan semasa mereka bergerak atau menggoncang bekas. Kanak-kanak juga boleh diberikan objek dengan pelbagai tekstur seperti kertas pasir, span dan sebagainya. Apabila membawa mereka ke pantai, berikan peluang kepada mereka untuk merasai pelbagai objek semula jadi seperti pasir, cangkerang pelbagai bentuk dan sebagainya. Untuk membolehkan mereka merasai perbezaan antara bunyi, alat muzik atau irama dengan pelbagai nada seperti loceng, gendang dan sebagainya boleh didedahkan kepada kanak-kanak.  Sebagai cadangan kepada ibu bapa, letakkan objek yang berbeza saiz sebelah menyebelah di hadapan mereka dan gunakan perkataan perbandingan semasa bercakap dengan kanak-kanak untuk membantu menumpukan perhatian pada persamaan dan perbezaan. Ibu bapa juga boleh galakkan kanak-kanak membuat bunyi yang berbeza dengan badan mereka seperti tepuk tangan dengan cepat atau perlahan, pukul gendang dengan kuat atau lembut. Kanak-kanak pada usia ini akan meniru hampir mana-mana tindakan, jadi ibu bapa boleh mengambil kesempatan dan menjadikan kegemaran bayi untuk meniru sebagai alat pembelajaran. Pembelajaran secara ‘peniruan’ ini diperkenalkan oleh ahli psikologi terkenal, Albert Bandura dari Universiti Stanford. Beliau menyatakan pembelajaran secara peniruan memainkan peranan yang sangat berpengaruh dalam mempercepatkan perubahan sosial, mendorong kepada perubahan sikap akibat tindak balas terhadap pelbagai rangsangan. Rangsangan ini salah satu daripadanya diterima daripada tindakan ibu bapa.

Kanak-kanak juga boleh melihat perubahan. Kanak-kanak akan belajar setelah melakukan sesuatu dan kemudian melihat apa yang berlaku. Menurut para saintis, kanak-kanak akan tertanya-tanya apa yang akan berlaku dari setiap perbuatan dan tindakan mereka. Contohnya, anak-anak penulis mencampak barang mainan mereka dari tingkat atas rumah ke bawah akan menghasilkan bunyi yang kuat menyebabkan mereka akan mengulanginya lagi. Cadangan kepada ibu bapa ialah memberi mainan yang boleh dimainkan oleh kanak-kanak dan bertindak balas apabila bayi melakukan tindakan mudah. Sesekali berikan mereka mainan dan alatan untuk bermain air dan pasir.

Kesimpulannya, kanak-kanak sememangnya dilahirkan dengan rasa ingin tahu dan  mereka telah pun mempraktikkan kemahiran matematik yang paling asas. Sebagai ibu bapa, adalah menjadi tanggungjawab kita untuk berkomunikasi, menyediakan persekitaran dan sokongan kepada mereka untuk mengembangkan lagi kemahiran matematik mereka. Hubungan ibu bapa dan anak yang membantu kanak-kanak membina keyakinan diri dan rasa selamat yang mana sifat ini semuanya menyokong pembelajaran awal. Memupuk hubungan dan persekitaran rumah yang menyokong pembelajaran adalah penting semasa kanak-kanak masih kecil kerana sebahagian besar pertumbuhan otak dan perkembangan utama berlaku pada masa ini. Beberapa tahun pertama kehidupan mereka adalah apabila ibu bapa dan persekitaran rumah mempunyai sokongan kuat terhadap perkembangan otak. Hal ini disebabkan matematik bukan sekadar mata pelajaran yang perlu diajar apabila anak-anak mula bersekolah.

ARTIKEL LAIN DARI PENULIS:

Meransang Kemahiran Matematik Bayi
Mengembangkan Deria Matematik Bayi Dalam Masa Enam Bulan Pertama
TIMSS 2019: Bagaimana Pencapaian Matematik Malaysia Berbanding Singapura?
Galakkan Pelajar Menjawab Soalan Subjektif
Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT) Dalam Sistem Pendidikan Kebangsaan untuk Subjek Matematik
COVID-19 Dan Pemikiran Statistik Pelajar
Pentaksiran PISA: Di Mana Kedudukan Malaysia Untuk Literasi Matematik Dalam Kalangan Negara Asia Tenggara?
Pendekatan Inkuiri Pendidikan Sains, Teknologi, Kejuruteraan dan Matematik (STEM) Dalam Tragedi “Budak Gua” Thailand
STEM di sebalik Pandemik COVID-19