Penulis: ¹Nur Aliah Mohamad Khaduwi (PhD), ²Prof. Madya Dr. Haja Maideen
Jabatan Sains Biologi dan Bioteknologi, Fakuti Sains dan Teknologi, Universiti Kebangsaan Malaysia¹‚²
Tahukah anda, pengelasan paku pakis pada zaman dahulu umumnya hanya berpandukan kepada ciri morfologi yang terdapat pada tumbuhan paku pakis tersebut? Perbezaan pendapat dalam kalangan ahli taksonomi untuk menginterpretasi ciri morfologi paku pakis telah menyebabkan ketidakstabilan sistem pengelasan tumbuhan ini sejak kurun ke-17. Stuessy (2009) memerihalkan proses pengelasan sebagai satu proses yang melibatkan pandangan daripada pelbagai pihak dalam pelbagai cara. Sistem pengelasan boleh dibahagikan kepada empat iaitu pengelasan secara buatan, filetik, fenetik dan kladistik.
Pengelasan secara buatan adalah sistem pengelasan yang dibuat berpandukan kepada satu atau hanya beberapa ciri sahaja untuk membuat perbandingan antara sesuatu spesies. Carl Linnaeus, seorang ahli biologi tumbuhan adalah antara pengkaji terawal yang telah mengelaskan tumbuhan paku pakis berdasarkan pengelasan secara buatan. Beliau telah meletakkan paku pakis bersama-sama dengan tumbuhan lain seperti lumut, alga dan juga kulat ke dalam kumpulan ‘Cryptogamae’. Dalam sistem pengelasan beliau, paku pakis telah dikelaskan kepada 17 genus dan 213 spesies berdasarkan ciri bentuk dan kedudukan sorus pada fron. Seiring dengan kemunculan teori oleh Darwin (1859), ahli taksonomi telah menemui jawapan mengenai persoalan mengapa kebanyakan kumpulan yang dikelompokkan bersama bersifat homogenus. Hal ini adalah kerana mereka mempunyai keturunan yang sama. Oleh yang demikian, sistem pengelasan tumbuhan berdasarkan bentuk evolusi telah diberi nama filetik, filogenetik ataupun proses evolusi (Stuessy 2009).
Sistem pengelasan filetik ke atas tumbuhan buat pertama kalinya telah diperkenalkan oleh Eichler iaitu seorang ahli botani yang berpengaruh sekitar kurun ke-18. Beliau telah mengelaskan keseluruhan alam tumbuhan kepada dua iaitu ‘Criptogamae’ dan ‘Phanerogamae’. Kumpulan ‘Criptogamae’ dibahagikan kepada tiga divisi iaitu Thallophyta, Bryophyta dan Pteridophyta manakala kumpulan ‘Phanerogamae‘ pula hanya terdiri daripada divisi Spermatophyta. Menurut perspektif evolusi Eichler, beliau menyatakan bahawa divisi Thallophyta adalah divisi paling primitif di antara semua divisi. Paku pakis telah diletakkan ke dalam divisi Pteridophyta yang membiak melalui spora, dan ditakrifkan sebagai kumpulan tumbuhan bervaskular yang paling primitif.
Tumbuhan paku pakis seterusnya dibahagikan kepada empat divisi iaitu Psilotophyta, Lepidophyta, Calamophyta dan Pterophyta menurut Smith (1955), Zimmerman (1959) dan Vashista (1973). Kemajuan teknologi selepas kurun ke-20 memberi impak yang besar dalam bidang molekul dan seterusnya membolehkan sistem pengelasan paku pakis menjadi lebih stabil dengan gabungan data morfologi dan juga molekul. Antara pengelasan terawal setelah era filogeni molekul selepas kurun ke-20 ialah sistem pengelasan oleh Smith et al. (2006). Mereka telah membuat satu sistem pengelasan yang membahagikan paku pakis kepada dua divisi iaitu Lycophyta dan Monilophyta.
Kesimpulannya, sejarah pengelasan paku pakis boleh dibahagikan kepada dua iaitu pengelasan sebelum kurun ke-20 dan selepas kurun ke-20. Pengelasan sebelum kurun ke-20 umumnya telah membahagikan paku pakis kepada empat divisi manakala selepas kurun ke-20 pula, dengan adanya sokongan data molekul dalam mengelaskan sesuatu takson telah menghasilkan sistem pengelasan paku pakis yang lebih stabil, yang mana paku pakis telah dibahagikan kepada dua divisi iaitu Lycophyta dan juga Monilophyta.
